Trang chủ
Tình trạng ô nhiễm không khí do phương tiện giao thông, đặc biệt là xe diesel, đang trở thành vấn đề cấp bách tại các đô thị lớn của Việt Nam.
Thay vì loại bỏ hàng triệu ô tô cũ trong thời gian ngắn, nhiều chuyên gia cho rằng giải pháp khả thi hơn là nâng cấp công nghệ xử lý khí thải để giảm phát thải nhanh và tiết kiệm chi phí.
Nguồn phát thải lớn từ xe diesel
Theo Viện Dầu khí Việt Nam, tại các đô thị lớn như Hà Nội hay TP.HCM, giao thông là một trong những nguồn phát thải ô nhiễm nghiêm trọng nhất. Ước tính, khí thải từ hoạt động giao thông chiếm khoảng 15% tổng phát thải, còn bụi mịn PM2.5 chiếm tới 23% lượng bụi trong không khí đô thị. Trong đó, xe chạy bằng dầu diesel được xác định là “thủ phạm” chính tạo ra lượng lớn khí NOx và bụi mịn.
Thực tế tại nhiều quốc gia cho thấy tác động đáng kể của xe diesel đến môi trường. Tại Trung Quốc, nhóm xe này chiếm khoảng 70% lượng NOx và 90% lượng bụi PM từ toàn bộ ô tô lưu thông. Việt Nam hiện có hàng trăm nghìn xe tải, xe khách, xe container sử dụng động cơ diesel đời cũ, tiêu chuẩn khí thải thấp, là thách thức lớn cho mục tiêu giảm ô nhiễm đô thị.
Thách thức trong việc loại bỏ xe cũ
Trong bối cảnh phương tiện cá nhân và vận tải hàng hóa vẫn đang tăng nhanh, việc loại bỏ toàn bộ xe cũ để thay thế bằng xe mới gần như bất khả thi trong ngắn hạn. Theo các chuyên gia môi trường, giải pháp “thay xe hàng loạt” không chỉ tốn kém mà còn gây xáo trộn kinh tế - xã hội, đặc biệt với nhóm doanh nghiệp nhỏ và người dân sử dụng xe thương mại.
Thay vào đó, nâng cấp công nghệ xử lý khí thải cho xe đang sử dụng được xem là hướng đi trung gian hợp lý hơn. Nhiều nước đã áp dụng thành công các giải pháp kỹ thuật giúp giảm đáng kể khí thải độc hại mà không cần thay mới phương tiện.
Giải pháp SCR và dung dịch DEF: Khả thi và hiệu quả
Một trong những công nghệ được nhắc đến nhiều là hệ thống xúc tác chọn lọc (SCR) kết hợp dung dịch DEF (urea phun vào khí thải). Khi được lắp thêm, hệ thống này có thể giảm 70 - 90% khí NOx, đồng thời cắt giảm 30 - 50% bụi mịn, giúp xe diesel cũ đạt mức phát thải gần tương đương tiêu chuẩn Euro IV–V.
Tại Việt Nam, một số doanh nghiệp vận tải và nhà máy đã thử nghiệm công nghệ này, bước đầu cho kết quả khả quan. Tuy nhiên, rào cản lớn vẫn nằm ở chi phí đầu tư ban đầu, thiếu tiêu chuẩn kỹ thuật đồng bộ, và nguồn nhiên liệu chưa ổn định. Đặc biệt, nhiều dòng xe sản xuất trước năm 2015 không được thiết kế để tích hợp hệ thống chứa và phun dung dịch DEF, nên việc lắp thêm cần giải pháp kỹ thuật riêng.
Chính sách cần đồng bộ giữa khuyến khích và bắt buộc
Các chuyên gia đề xuất Nhà nước cần xây dựng lộ trình chuyển đổi khí thải cụ thể, kết hợp cơ chế khuyến khích và bắt buộc. Cụ thể:
Khuyến khích bằng ưu đãi thuế hoặc hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp, cá nhân lắp đặt thiết bị giảm phát thải.
Bắt buộc với nhóm xe thương mại, xe công ích, hoặc phương tiện vận tải hoạt động trong khu vực nội đô phải đạt chuẩn khí thải tối thiểu mới được lưu thông.
Ngoài ra, việc kiểm định khí thải cần được thực hiện thường xuyên và minh bạch, kết hợp hệ thống giám sát trực tuyến. Cùng với đó là chính sách loại bỏ dần nhiên liệu kém chất lượng, thay thế bằng dầu tiêu chuẩn Euro 5 và áp dụng kiểm tra hậu kiểm nghiêm ngặt.
Hướng đi dài hạn: Kết hợp cải tạo và chuyển đổi năng lượng
Về dài hạn, Việt Nam đang hướng tới chiến lược giảm phát thải ròng bằng 0 (Net Zero) vào năm 2050, trong đó giao thông chiếm tỷ trọng đáng kể. Tuy nhiên, theo các nhà hoạch định chính sách, quá trình chuyển đổi sang xe điện và xe hybrid cần thời gian và nguồn lực lớn, do vậy nâng cấp công nghệ xử lý khí thải xe diesel hiện hữu chính là bước đệm quan trọng.
Một số doanh nghiệp ô tô lớn như Toyota, Hyundai, VinFast… cũng đang đẩy mạnh nội địa hóa và chuyển hướng sản xuất xe điện, xe hybrid tại Việt Nam. Song song đó, việc giảm phát thải từ đội xe cũ hiện có sẽ giúp cải thiện ngay chất lượng không khí, tạo tiền đề thuận lợi cho giai đoạn chuyển đổi xanh sau này.
Giảm ô nhiễm khí thải giao thông, đặc biệt từ xe diesel, không thể thực hiện bằng các biện pháp cực đoan như loại bỏ hàng loạt phương tiện. Việt Nam cần một lộ trình linh hoạt, kết hợp giữa cải tạo xe hiện hữu bằng công nghệ sạch và phát triển phương tiện thế hệ mới. Khi công nghệ, chính sách và nhận thức người dùng cùng song hành, mục tiêu giao thông xanh hoàn toàn có thể đạt được trong thập kỷ tới.
TH (Tuoitrethudo)
